برکت ، در قرآن و حدیث
اشاره
غیر اوست ... و «بارِک عَلی مُحَمَّدٍ وَ عَلی آلِ مُحَمَّدٍ» ، یعنی : آنچه از کرامت و شرافت که بر محمّد و خاندان محمّد داده ای ، برای او و خاندانش ثابت و ماندگار بدار ... . زَجّاج ، گفته است : «تَبارَکَ» ، بر اساس سخن اهل لغت ، صیغه تَفاعُلِ کلمه برکت است ... و ابن عبّاس ، روایت کرده است که : معنای برکت ، فراوانی در هر خیری است . و در مفردات ألفاظ القرآن آمده : أصلُ البَرْکِ صَدرُ البَعیرِ وإن استعمل فی غیره ، ویُقالُ لَهُ : بِرْکَهٌ ، وبَرَکَ البَعیرُ : ألقی بَرْکَهُ ، وَاعتُبِرَ مِنهُ مَعنَی اللُّزومِ ... وَالبَرَکَهُ ثُبوتُ الخَیرِ الإِلهِیِّ فِی الشَّی ءِ . (1) اصل «بَرْک» ، سینه شتر است ، اگر چه در جز آن هم استعمال شده است و به آن (سینه شتر) ، بِرْکه نیز می گویند . «بَرَکَ البَعیرُ» ، یعنی : شتر ، سینه اش را بر زمین قرار داد . از همین معنا ، لزوم و همیشگی در نظر گرفته شده است ... و برکت ، به معنای ثبات و دوام داشتن خیر خدا در چیزی است . بنا بر این ، خیر (خوبی) ، اگر با دو ویژگی همراه باشد ، برکت نامیده می شود : یکی ، کثرت و فراوانی ؛ و دیگری ، ثبات و دوام . برای مثال ، نسل بابرکت ، به معنای کثرت و دوام فرزندان نیکْ سیرت است ، یا عمر بابرکت ، زندگی همراه با خیر فراوانی است که آثار آن ، پایدار می ماند .
برکت ، در قرآن و حدیثکلمه «برکت» ، در قرآن و حدیث ، دقیقا در همان معنای لغوی ، یعنی خیر فراوان و بادوام به کار رفته است . در قرآن ، این کلمه و مشتقّات آن ، سی و سه بار در باره آفریدگار جهان ، قرآن ، فرشتگان ، انبیا ، انسان ، آسمان ، زمین ، کعبه ، آب باران و... به کار رفته است .
.
1- .. مفردات ألفاظ القرآن : ص 119 .
ص: 349
1 . مبارک مطلق
2 . پیوند عوامل مادّی و معنوی برکت
در احادیث نیز به پیروی از قرآن ، کلمه برکت ، کاربرد فراوانی دارد . در این بخش از قرآن و حدیث ، پس از اشاره به اصل و اساس همه برکات جهان هستی ، در فصل یکم ، عوامل برکت جامعه ، عمر و خانه ، در سه فصل ، گزارش می شوند . همچنین اخلاق و رفتارهایی که موجب برکت زندگی اند ، انسان ها ، حیوانات ، مکان ها ، زمان ها ، خوردنی ها ، آشامیدنی ها و شغل های بابرکت ، در نُه فصل ، معرّفی می گردند . در ادامه ، نقش شماری از اذکار ، عبادات و دعاها ، در پدید آمدن برکت و نیز نمونه هایی از برکات دعا ، در دو فصل ، بیان می شود و در پایان ، آنچه موجب زوال برکت در زندگی می گردد و به تیره روزی انسان می انجامد ، گزارش می گردد . امّا پیش از مراجعه به متن آیات و احادیث مرتبط با عناوینی که بِدانها اشاره شد ، توجّه به این نکات ، سودمند است :
1 . مبارک مطلقنخستین نکته ای که در قرآن و احادیث بِدان اشاره شده ، این است که مبدأ همه برکات جهان هستی ، ذات مقدّس حق تعالی است . اوست که همه برکات را پدید و فرود آورده و رحمت و برکتش ، همه چیز را فرا گرفته است . از این رو ، مبارکِ مطلق (بی قید و شرط) ، خداست و «مبارک» ، یکی از صفات باری تعالی است و همه آفریده ها ، چه بدانند و چه ندانند ، چه بخواهند یا نخواهند ، به اندازه ظرفیت و شایستگیِ خود ، از برکات الهی ، برخوردارند .
2 . پیوند عوامل مادّی و معنوی برکتدر بررسی عوامل برکت از نگاه قرآن و حدیث ، نخستین نکته ای که جلب توجّه
.
ص: 350
می کند ، این است که در متون اسلامی ، عوامل معنوی برکت ، در کنار اسباب مادّی آن ، قرار دارند . احادیث ما ، از یک سو : پروا ، عبادت ، طهارت ، دعا ، نماز ، حج ، استغفار و مانند اینها را مبادی (زمینه های) برکت و توسعه در زندگی معرّفی می کنند و از سوی دیگر ، دامداری ، کشاورزی ، تجارت و کار را پشتوانه و مایه برکت و توسعه می دانند . آنچه از همجواری این دو دسته از عوامل بر می آید ، این است که در جهان بینی اسلامی ، اعتقاد به تأثیر معنویّت در خیر و برکت و توسعه و شکوفایی مادّی ، به معنای نفیِ اسباب مادّی یا کم رنگ کردن نقش آنها در توسعه نیست ؛ بلکه بدین معناست که اسلام ، علاوه بر عوامل مادّیِ شناخته شده برای توسعه ، عوامل ناشناخته و نامرئی دیگری را هم مؤثّر می داند و معتقد است که باورهای صحیح دینی ، اخلاق شایسته و اعمال نیکو نیز در شکوفایی و توسعه اقتصادی جامعه، نقش دارند . قرآن کریم ، در این باره تصریح می کند که : «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَی ءَامَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالأَْرْضِ . (1) اگر اهل آبادی ها ایمان می آوردند و پروا می ورزیدند ، برکت هایی را از آسمان و زمین ، بر آنان می گشادیم» . خداوند ، در آیه دیگری ، از قول نوح علیه السلام می فرماید : «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّارًا یُرْسِلِ السَّمَآءَ عَلَیْکُم مِّدْرَارًا وَ یُمْدِدْکُم بِأَمْوَالٍ وَ بَنِینَ وَ یَجْعَل لَّکُمْ جَنَّاتٍ وَ یَجْعَل لَّکُمْ أَنْهَارًا . (2) پس گفتم: از پروردگارتان ، آمرزش بخواهید ، که او آمرزنده است . باران آسمان
.
1- .. اعراف : آیه 96 .
2- .. نوح : آیه 10 12 .
ص: 351
3 . جوشش برکات معنوی از درون برکات مادّی
را فراوان بر شما ، فرو می ریزد ، و شما را با اموال و فرزندان ، یاری می رساند و برایتان ، باغ هایی قرار می دهد و برایتان ، نهرهایی قرار می دهد» . افزون بر این ، «برکت» ، شکوفایی اقتصادی و توسعه پایدارِ جامعه انسانی ، با ارزش های اعتقادی ، اخلاقی و عملی ، همراه است و بدون این همراهی ، برکات مادّی هم دوام نخواهند داشت. (1)
3 . جوشش برکات معنوی از درون برکات مادّینکته بسیار مهمّ دیگر ، این است که از نگاه اسلام ، نه تنها ارزش های معنوی ، در برکات مادّی و توسعه پایدار اقتصادی و تداوم آن تأثیر دارند ، بلکه عکس آن نیز درست است؛ یعنی برکات مادّی در چارچوب ره نمودهای اسلامی ، موجب تقویت و شکوفایی ارزش ها و برکات معنوی می گردند . اصولاً در برنامه ریزی اسلام برای تکامل انسان و جامعه انسانی ، تکامل معنوی از توسعه مادّی جدا نیست . از این رو ، در فصل سوم این مَدخَل ، برکات مادّی ، در کنار برکات معنوی مطرح شده اند؛ چرا که برکات مادّی ، از درون برکات معنوی می جوشند و برکات معنوی از متن برکات مادّی پدید می آیند . از یک سو ، قرآن تأکید دارد که اگر ایمان و پروامندی در جامعه فراگیر شود ، برکات الهی از آسمان و زمین ، مردم را فرا خواهند گرفت و جامعه بشری ، شاهد برکات همه جانبه مادّی و توسعه اقتصادی بیش از حدّ تصوّر ، خواهد بود . متون اسلامی صراحت دارند که کارهایی مانند: نماز ، حج و دعا ، در برکات مادّی و توسعه اقتصادی نقش دارند .
.
1- .. برای آشنایی با موانع برکت و آفات توسعه ، ر . ک : همین دانش نامه : ج 13 ص 57 (برکت / فصل شانزدهم : آنچه موجب زوال برکت است) . نیز ، ر . ک : توسعه اقتصادی بر پایه قرآن و حدیث : ج 2 ص 861 (فصل پنجم : آفات توسعه) .
ص: 352
4 . نقش نظام آفرینش در تکامل انسان
از سوی دیگر ، در اسلام ، کارِ سالم برای تأمین زندگی آبرومندانه که یکی از مهم ترین اصول توسعه اقتصادی و برکات مادّی است ، از بزرگ ترین عبادت ها و ارزش های معنوی شمرده می شود . این فرمایش پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ، در بیان همین مطلب است : العِبادَهُ سَبعونَ جُزءا ؛ أفضَلُها طَلَبُ الحَلالِ . (1) عبادت ، هفتاد بخش است. برترینِ آنها ، کسب [ درآمد] حلال است. در پرتو این نگرش ، اسلام ، همه تلاش هایی را که در جهت پدید آوردن برکات مادّی صورت می گیرند ، چنانچه با انگیزه صحیح و در جهت سازندگی انسان باشند ، عبادت می شمرد و مقدّس می داند و معتقد است که برکات مادّی و معنوی ، تنها در کنار هم پدید می آیند .
4 . نقش نظام آفرینش در تکامل انسانتأمّل در آنچه در فصل دوم تا پانزدهم این بخش آمده ، نشان می دهد که آفریدگار هستی ، در نظام آفرینش ، همه گونه امکانات و ابزار را از درون و برون ، برای تکامل مادّی و معنوی انسان ، فراهم ساخته و نعمت های ظاهری و باطنی را بر انسان ، تمام کرده است. نیز این آیه نورانی را تداعی می کند که : «أَلَمْ تَرَوْاْ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُم مَّا فِی السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِی الْأَرْضِ وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَهً وَ بَاطِنَهً . (2) آیا ندیدید که خداوند ، آنچه را در آسمان ها و آنچه را در زمین است ، برای شما مسخّر گردانید و نعمت های آشکار و نهان خود را برای شما سرشار ساخت؟» . این آیه ، بیانگر آن است که به انسان ، از درون ، «عقل» و «فطرت» و «قوای
.
1- .. ر . ک : توسعه اقتصادی بر پایه قرآن و حدیث : ج 1 ص 252 ح 453 . و ج 2 ص 183 (فصل سوم : کار) .
2- .. لقمان : آیه 20 .
ص: 353
5 . نقش ضدّ ارزش ها در رفتن برکت
باطنی» ، و از بیرون ، «وحی» داده شده تا وی به یاری آنها ، راه کمالش را بپیماید . به عبارت دیگر ، آنچه در آسمان و زمین است ، در اختیار انسان قرار داده شده تا وی از برکات آنها برای تکامل خویش و رساندن خود به مقصد (انسانیّت ، کمال مطلق و لقای خداوند) بهره بگیرد. به گفته حافظ شیرازی: ای دل! به کوی عشق ، گذاری نمی کنی!اسباب جمع داری و کاری نمی کنی! میدان به کام خاطر و گویی نمی زنی!بازی چنین به دست و شکاری نمی کنی! بنا بر این ، همه ارزش های اعتقادی ، اخلاقی و عملی ، و همه آنچه در زمین و آسمان در اختیار انسان است ، دارای «خیر» و «برکت» هستند و اگر در متون اسلامی ، تنها شماری از صفات و کارهای نیکو ، «خیر» شمرده شده اند ، یا تعدادی از مکان ها ، زمان ها ، حیوانات ، نباتات ، غذاها و آب ها ، مبارک (دارای برکت) به شمار آمده اند ، به آن معنا نیست که سایر صفاتِ نیکو و کارهای پسندیده ، یا سایر مکان ها و زمان ها و... ، بدون برکت اند ؛ بلکه مقصود ، آن است که این موارد ، بیش از سایر موارد ، از «برکت» برخوردارند .
5 . نقش ضدّ ارزش ها در رفتن برکتهمان گونه که ارزش های اعتقادی ، اخلاقی و عملی در به وجود آمدن «خیر» و «برکت» مؤثّرند ، ضدّ ارزش ها نیز در از بین رفتن «خیر» و «برکت» نقش دارند؛ لیکن شماری از ضدّ ارزش ها هستند که تأثیر و نقش بیشتری در از بین رفتن «خیر» و «برکت» دارند؛ مانند: سوء نیّت ، خیانت ، شرابخواری ، ظلم ، زنا ، و ترک امر به معروف و نهی از منکر ، که به طور مشروح ، در فصل شانزدهم خواهند آمد .
.
ص: 354
الفصل الأوّل : أصل البرکه1 / 1المُبارَکُ صِفَهٌ مِن صِفاتِ اللّه عزّوجلِّالکتاب«تَبَارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ » . (1)
«ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقًا ءَاخَرَ فَتَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ » . (2)
راجع : الأعراف : 54 ، الفرقان : 1 و 10 و 61 ، غافر : 64 ، الزخرف : 85 ، الرحمن : 78 .
الحدیثالإمام الصادق علیه السلام فِی الدُّعاءِ :أسأَ لُکَ . . . بِاسمِکَ الَّذِی استَقَرَّ بِهِ عَرشُکَ ، وبِاسمِکَ الواحِدِ الأَحَدِ الفَردِ الوَترِ المُتَعالِ الَّذی یَملَأُ الأَرکانَ کُلَّها ، الطّاهِرِ الطُّهرِ المُبارَکِ (3) . (4)
طبّ الأئمّه لابنی بسطام عن خالد العبسیّ :عَلَّمَنی عَلِیُّ بنُ موسی علیه السلام هذِهِ العوذَهَ وقالَ : عَلِّمها إخوانَکَ مِنَ المُؤمِنینَ ؛ فَإِنَّها لِکُلِّ ألَمٍ ، وهِیَ : «اُعیذُ نَفسی بِرَبِّ الأَرضِ ورَبِّ السَّماءِ ، اُعیذُ نَفسی بِالَّذی لایَضُرُّ مَعَ اسمِهِ داءٌ ، اُعیذُ نَفسی بِالَّذِی اسمُهُ بَرَکَهٌ وشِفاءٌ» . (5)
.
1- .الملک : 1 .
2- .المؤمنون : 14 .
3- .المبارک ما یأتی من قِبَله الخیر الکثیر (لسان العرب : ج 10 ص 396 «برک») .
4- .الکافی : ج 2 ص 576 ح 1 عن أبان بن تغلب .
5- .طبّ الأئمّه علیهم السلام لابنی بسطام : ص 41 ، بحارالأنوار : ج 95 ص 8 ح 5 .
ص: 355
فصل یکم : ریشه برکت
1 / 1 مبارک ، صفتی از صفات خداست
فصل یکم : ریشه برکت (1)1 / 1مبارک ، صفتی صفتی از صفات خدا استقرآن«پُربرکت است خدایی که فرمان روایی ، به دست اوست ؛ و او بر هر چیزی تواناست» .
«سپس او را به آفرینشی دیگر ، باز آفریدیم. پس آفرین بر خدا ، و پُرخیر و برکت است او ، که نیکوترینِ آفرینندگان است!» .
ر . ک : اعراف : آیه 54 ، فرقان : آیه 1 و 10 و 61 ، غافر : آیه 64 ، زخرف : آیه 85 ، الرحمن : آیه 78 .
حدیثامام صادق علیه السلام در ضمن دعا :از تو می خواهم... ، به آن نامت که عرش تو بِدان استوار گشت و به آن نام یکتای یگانه بی نظیر و بلندت که همه هستی را آکَنْده است ؛ همان نام پاکِ پاکیزه مبارک .
طبّ الأئمّه، دو پسر بسطام به نقل از خالد عَبْسی :امام رضا علیه السلام این تعویذ (2) را به من آموخت وفرمود: «آن را به برادران مؤمنت بیاموز زیرا ؛ این برای هر دردی ، کارساز است ، و آن ، این است : خود را در پناه خداوندگار زمین و خداوندگار آسمان ، قرار می دهم . خود را در پناه کسی قرار می دهم که با وجود نام او ، هیچ دردی ، آسیب نمی رسانَد . خود را در پناه کسی قرار می دهم که نامش ، برکت و درمان است » .
.
1- .. با توجّه به معنایی که برای «برکت» گفته شده (خیر فراوان ، نفع کثیر و متراکم ، خیر ماندگار و...) ، در ترجمه احادیثی که این واژه در آنها به کار رفته ، بیشتر بر خود واژه تکیه می کنیم ؛ چرا که مأنوس تر و روان تر است . (م)
2- .. تعویذ : دعا و حِرزی که برای حفاظت از دردها و خطرها می خوانند و در آن ، به خدا پناه می برند .
ص: 356
1 / 2مُنشِئُ البَرَکاتِ وجاعِلُهاالکتاب«وَ جَعَلَ فِیهَا رَوَاسِیَ مِن فَوْقِهَا وَ بَارَکَ فِیهَا وَ قَدَّرَ فِیهَا أَقْوَاتَهَا فِی أَرْبَعَهِ أَیَّامٍ سَوَاءً لِّلسَّائِلِینَ » . (1)
«وَأَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِینَ کَانُواْ یُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الأَْرْضِ وَمَغَارِبَهَا الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا وَتَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ الْحُسْنَی عَلَی بَنِی إِسْرَاءِیلَ بِمَا صَبَرُواْ وَ دَمَّرْنَا مَا کَانَ یَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَقَوْمُهُ وَمَا کَانُواْ یَعْرِشُونَ » . (2)
«إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّهَ مُبَارَکًا وَهُدًی لِّلْعَالَمِینَ » . (3)
راجع : هود : 48 و 73 ، الإسراء : 1 ، مریم : 31 ، الأنبیاء : 71 و 81 ، المؤمنون : 29 ، النور : 35 ، النمل : 8 ، القصص : 30 ، سبأ : 18 ، الصافّات : 113 .
الحدیثالإمام علیّ علیه السلام فی سُجودِهِ :یا مُنشِئَ البَرَکاتِ مِن مَواضِعِها ، ومُرسِلَ الرَّحمَهِ مِن مَعادِنِها . (4)
.
1- .فصّلت : 10 .
2- .الأعراف : 137 .
3- .آل عمران : 97 .
4- .بحارالأنوار : ج 86 ص 225 ح 45 نقلاً عن الکتاب العتیق الغروی عن عدیّ بن حاتم الطائی .
ص: 357
1 / 2 پدید آورنده برکت و عطا کننده آن
1 / 2پدید آورنده برکت و عطا کننده آنقرآن«و در آن (زمین) از فرازش ، لنگرهایی (کوه هایی) ایجاد کرد و در آن، برکت قرار داد (1) و در چهار روز ، روزی های آن را [ به اندازه] فراهم آورد ، برابر با نیازهای خواهندگان» .
«و مشرق ها و مغرب های پُربرکت زمین را به آن قومِ به ضعف کشانده شده (زیر زنجیر ظلم و ستم)، واگذار کردیم و وعده نیک پروردگارت بر بنی اسرائیل، به خاطر شکیبایی و استقامتی که به خرج دادند، تحقّق یافت ، و آنچه فرعون و فرعونیان [از کاخ های مجلّل ]می ساختند، و آنچه از باغ های داربست دار فراهم ساخته بودند، در هم کوبیدیم!» .
«به یقین، اوّلین خانه ای که برای مردم بنا نهاده شد ، همان است که در مکّه است و پُربرکت و [مایه ]هدایت برای جهانیان است» .
ر . ک :هود : آیه 48 و 73 ، اسرا : آیه 1 ، مریم : آیه 31 ، انبیا : آیه 71 و 81 ، مؤمنون : آیه 29 ، نور : آیه 35 ، نمل : آیه 8 ، قصص : آیه 30 ، سبأ : آیه 18 ، صافّات : آیه 113 .
حدیثامام علی علیه السلام در سجده اش :ای پدیدآورنده برکت ها از جایگاه هایشان ، و فرستنده رحمت ها از معدن هایشان!
.
1- .. یعنی در زمین ، خیرِ فراوان قرار داد که موجودات روی آن ، از گیاه و حیوان و انسان ، انواع سودها را می برند (المیزان فی تفسیر القرآن : ج 17 ص 367) .
ص: 358
عنه علیه السلام فِی الدُّعاءِ :یا مُخرِجَ النَّباتِ ، یا قاضِیَ الحاجاتِ ، یا مُنجِحَ الطَّلِباتِ ، یا جاعِلَ البَرَکاتِ . (1)
عنه علیه السلام ذاکِرا الإِمامَ الحُجَّهَ علیه السلام :کَأَنَّنی بِهِ قَد عَبَرَ مِن وادِی السَّلامِ إلی مَسیلِ السَّهلَهِ ، عَلی فَرَسٍ مُحَجَّلٍ ، لَهُ شِمراخٌ یَزهَرُ ، یَدعو ویَقولُ فی دُعائِهِ : ... یا مُنشِرَ الرَّحمَهِ مِن مَواضِعِها ، ومُخرِجَ البَرَکاتِ مِن مَعادِنِها ... أسأَ لُکَ أن تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ، وأَن تُنجِزَ لی أمری ، وتُعَجِّلَ لی فِی الفَرَجِ . (2)
عنه علیه السلام فِی الدُّعاءِ :اِحتَمل عَنّی مُفتَرَضاتِ حُقوقِ الآباءِ وَالاُمَّهاتِ ، وَاغفِر لی ولِلمُؤمِنینَ وَالمُؤمِناتِ وَالإِخوَهِ وَالأَخَواتِ وَالقَراباتِ ، یا وَلِیَّ البَرَکاتِ ، وعالِمَ الخَفِیّاتِ . (3)
عنه علیه السلام فی خُطبَهِ صَلاهِ الاِستِسقاءِ :یا مُعطِیَ الخَیراتِ مِن أماثِلِها ، ومُرسِلَ البَرَکاتِ مِن مَعادِنِها ، مِنکَ الغَیثُ المُغیثُ ، وأَنتَ الغِیاثُ المُستَغاثُ . (4)
1 / 3مُنزِلُ البَرَکاتِالکتاب«وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَی ءَامَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالأَْرْضِ وَلَکِن کَذَّبُواْ فَأَخَذْنَاهُم بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ ». (5)
.
1- .البلد الأمین : ص 361 ، بحارالأنوار : ج 86 ص 335 ح 72 .
2- .العدد القویّه : ص 75 ، دلائل الإمامه : ص 458 ح 438 عن أحمد بن جعفر عن الإمام الهادی یرفعه إلی الإمام علیّ علیهماالسلاموفیه «مسجد» بدل «مسیل» ، بحارالأنوار : ج 52 ص 391 ح 214 .
3- .البلد الأمین : ص 106 ، بحارالأنوار : ج 90 ص 161 ح 11 .
4- .تهذیب الأحکام : ج 3 ص 153 ح 328 ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 1 ص 532 ح 1501 ، مصباح المتهجّد : ص 528 ح 611 وفیهما «أماکنها» بدل «أماثلها» ، بحارالأنوار : ج 91 ص 294 ح 2 .
5- .الأعراف : 96 .
ص: 359
1 / 3 فرو فرستنده برکات
امام علی علیه السلام در دعا :ای رویاننده گیاهان ، ای برآورنده نیازها ، ای عطاکننده خواسته ها ، ای قراردهنده برکت ها!
امام علی علیه السلام در یادکرد از امام زمان علیه السلام :گویا او را می بینم که از «وادی السَّلام» گذشته ، به سوی «مسیلِ [مسجد] «سهله» می رود ، سوار بر اسبی سفیدپا ، با کاکُلی بلند و درخشان ؛ و دعا می کند و در دعایش می گوید: «... ای گستراننده رحمت از جایگاه هایش ، و درآورنده برکت ها از کان هایشان ...! از تو می خواهم که بر محمّد و خاندان محمّد ، درود فرستی و در کارم ، به وعده ات وفا کنی و در گشایش برایم ، شتاب کنی» .
امام علی علیه السلام در دعا :وظایف سنگین [ ادای] حقوق پدران و مادران را از دوشم بردار ، و مرا و مردان و زنان باایمان ، و برادران و خواهران و خویشاوندان [مرا] را بیامرز ، ای دارنده برکت ها و دانایِ نهان ها!
امام علی علیه السلام در خطبه نماز باران :ای عطا کننده خیرها از بهترین های (/ جایگاه های) آن ، و ای فرستنده برکت ها از معدن های آن! پناه بخشی و پناه دهندگی ، از توست و تو ، پناه و پناهگاهی .
1 / 3فرو فرستنده برکاتقرآن«و اگر مردمِ آبادی ها ایمان می آوردند و پروا پیشه می کردند ، برکت هایی از آسمان و زمین ، به روی آنان می گشودیم ؛ لیکن تکذیب کردند . ما هم [گریبان] آنان را به [کیفر ]کارهایشان گرفتیم» .
.
ص: 360
«وَهَذَا کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ مُبَارَکٌ مُّصَدِّقُ الَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَلِتُنذِرَ أُمَّ الْقُرَی وَمَنْ حَوْلَهَا وَالَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْأَخِرَهِ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَهُمْ عَلَی صَلَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ» . (1)
راجع : الأنعام : 155 ، ص : 29 ، الأنبیاء : 50 ، الدخان : 3 ، ق : 9 .
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله فِی الدُّعاءِ :یا قاضِیَ الحاجاتِ ، یا راحِمَ العَبَراتِ ، یا مُنجِحَ الطَّلِباتِ ، یا مُنزِلَ البَرَکاتِ . (2)
الإمام الحسین علیه السلام :اللّهُمَّ مُعطِیَ الخَیراتِ مِن مَظانِّها ، ومُنزِلَ الرَّحَماتِ مِن مَعادِنِها، ومُجرِیَ البَرَکاتِ عَلی أهلِها ، مِنکَ الغَیثُ المُغیثُ وأَنتَ الغِیاثُ المُستَغاثُ . (3)
1 / 4واسِعُ البَرَکاتِالکتاب«وَرَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ ءٍ» . (4)
الحدیثالإمام علیّ علیه السلام فی دُعاءِ یَومِ الخَمیسِ :ومَا افتَرَضتَ عَلَیَّ یا إلهی فَاحتَمِلهُ عَنّی إلی مَن أوجَبتَ حُقوقَهُ مِنَ الآباءِ وَالاُمَّهاتِ وَالإِخوَهِ وَالأَخَواتِ وَاغفِر لی ولَهُم مِنَ المُؤمِنینَ وَالمُؤمِناتِ إنَّکَ قَریبٌ مُجیبٌ واسِعُ البَرَکاتِ وذلِکَ عَلَیکَ یَسیرٌ . (5)
.
1- .الأنعام : 92 .
2- .مُهَج الدعوات : ص 120 و ص 195 عن الإمام الحسین علیه السلام ، البلد الأمین : ص 338 عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 95 ص 281 ح 4 وص 399 ح 33 .
3- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 1 ص 537 ح 1504 ، قرب الإسناد : ص 157 ح 576 عن أبی البختری عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه علیهم السلام وفیه «مناهلها» بدل «مظانّها» ، بحارالأنوار : ج 91 ص 322 ح 9 .
4- .الأعراف : 156 .
5- .البلد الأمین : ص 137 ، بحارالأنوار : ج 90 ص 209 ح 37 .
ص: 361
1 / 4 گسترنده برکات
«و این ، کتابی است که آن را فرو فرستادیم ، و خجسته است و تصدیق کننده آنچه پیشِ روی آن است ، تا اُمّ القری (مکّیان) و آنان را که اطراف آن اند ، بیم دهی. آنان که به آخرت ایمان دارند ، به آن نیز باور دارند و بر نمازهایشان ، مراقب اند» .
ر . ک : انعام : آیه 155 ، ص : آیه 29 ، انبیا : آیه 50 ، دخان : آیه 3 ، ق : آیه 9 .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله در ضمن دعا :ای برآورنده نیازها ، ای رحم کننده بر اشک ها ، ای برآورنده خواسته ها ، ای فرو فرستنده برکت ها!
امام حسین علیه السلام :خدایا ! ای بخشنده نیکی ها از گمانگاه هایش ، و فرو فرستنده رحمت ها از سرچشمه هایش ، و جاری کننده برکت ها بر اهلش! پناه بخشی و پناه دهندگی ، از توست و تو ، پناه و پناهگاهی .
1 / 4گسترنده برکاتقرآن«و رحمتم ، همه چیز را فرا گرفته است» .
حدیثامام علی علیه السلام در دعای روز پنج شنبه :خدایا! آنچه را [از حقوق] بر من واجب کرده ای ، پرداخت آنها را برای آن کسانی که حقوقشان را بر من واجب کرده ای از پدران و مادران ، و برادران و خواهران [من] ، خود بر عهده گیر و من و ایشان را بیامرز با هر مرد و زن باایمانی ، که تو به راستی [به بندگان ]نزدیک و اجابت کننده [ی دعاهای ایشان ]هستی و برکت هایت ، گسترنده اند ، و انجام دادن خواسته های من ، برای تو آسان و اندک است .
.
ص: 362
فاطمه علیهاالسلام :الحَمدُ للّهِِ رَفیعِ الدَّرَجاتِ ، مُنزِلِ الآیاتِ ، واسِعِ البَرَکاتِ . (1)
الإمام زین العابدین علیه السلام فی مُناجاتِهِ :نَسأَلُکَ یا واسِعَ البَرَکاتِ ویا قاضِیَ الحاجاتِ ، ویا مُنجِحَ الطَّلِباتِ ؛ أن تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ، وأَن تَرزُقَنا خَوفا وحُزنا تَشغَلُنا بِهِما عَن لَذّاتِ الدُّنیا وشَهَواتِها وما یَعتَرِضُ لَنا فیها عَنِ العَمَلِ بِطاعَتِکَ . (2)
.
1- .فلاح السائل : ص 440 ح 303 ، بحارالأنوار : ج 86 ص 115 ح 2 .
2- .بحارالأنوار : ج 94 ص 125 ح 19 نقلاً عن الکتاب العتیق الغروی .
ص: 363
فاطمه علیهاالسلام :ستایش ، خدایی را که والامرتبه ، فرو فرستنده آیات ، و گسترنده برکات است .
امام زین العابدین علیه السلام در مناجاتش :ای صاحب برکت های گسترده! ای برآورنده نیازها! ای تأمین کننده خواسته ها! از تو می خواهیم که بر محمّد و خاندان محمّد ، درود فرستی و به ما ، بیم و اندوهی عطا کنی که به سبب آن دو ، ما را از خوشی ها و خواهش های دنیا و آنچه در دنیا مانع ما از عمل می شود ، بازداری .
.
ص: 364
الفصل الثانی : ما یوجب برکه المجتمع2 / 1التَّقویالکتاب«وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَی ءَامَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالأَْرْضِ وَلَکِن کَذَّبُواْ فَأَخَذْنَاهُم بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ» . (1)
«وَلَوْ أَنَّهُمْ أَقَامُواْ التَّوْرَاهَ وَالْاءِنجِیلَ وَمَا أُنزِلَ إِلَیْهِم مِّن رَّبِّهِمْ لَأَکَلُواْ مِن فَوْقِهِمْ وَمِن تَحْتِ أَرْجُلِهِم مِّنْهُمْ أُمَّهٌ مُّقْتَصِدَهٌ وَکَثِیرٌ مِّنْهُمْ سَاءَ مَا یَعْمَلُونَ» . (2)
«وَ مَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا * وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ وَ مَن یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْ ءٍ قَدْرًا» . (3)
الحدیثالإمام علیّ علیه السلام فی خُطبَهٍ یَحُثُّ فیها عَلَی التَّقوی :أمّا بَعدُ ، فَإِنّی اُوصیکُم بِتَقوَی اللّهِ . . . فَمَن أخَذَ بِالتَّقوی عَزَبَت عَنهُ الشَّدائِدُ بَعدَ دُنُوِّها . . . وتَحَدَّبَت عَلَیهِ الرَّحمَهُ بَعدَ نُفورِها ، وتَفَجَّرَت عَلَیهِ النِّعَمُ بَعدَ نُضوبِها ، ووَبَلَت عَلَیهِ البَرَکَهُ بَعدَ إرذاذِها . (4)
.
1- .الأعراف : 96 .
2- .المائده : 66 .
3- .الطلاق : 2 و 3 .
4- .نهج البلاغه : الخطبه 198 ، بحارالأنوار : ج 70 ص 284 ح 6 .
ص: 365
فصل دوم : آنچه موجب برکت جامعه است
2 / 1 پَروامندی (تقوا)
فصل دوم : آنچه موجب برکت جامعه است2 / 1پَروامندی (تقوا)قرآن«و اگر مردمِ آبادی ها ایمان می آوردند و پروا پیشه می کردند ، برکت هایی از آسمان و زمین ، به روی آنان می گشودیم ؛ لیکن تکذیب کردند . ما هم آنان را به کیفر کارهایشان ، گرفتیم» .
«واگر آنان ، تورات و انجیل و آنچه را از سوی پروردگارشان بر آنان نازل شده بود، بر پا می داشتند، از بالای سر و از زیر پاهایشان [از نعمت های الهی] برخوردار می شدند . برخی از آنان ، گروهی میانه رو و بیشترشان ، زشت کردار بودند» .
«و هر کس از خداوند پروا کند ، خداوند ، برایش راه خروجی [ از مشکلات] قرار می دهد و او را از جایی که گمان نمی کند ، روزی می بخشد؛ و هر کس بر خدا تکیه کند ، او برایش بس است . خداوند ، کار خویش را به سامان می رساند . به یقین ، خداوند برای هر چیزی ، اندازه ای قرار داده است» .
حدیثامام علی علیه السلام در سخنرانی ای که در آن ، به پَروامندی برمی انگیزانَد :امّا بعد ، شما را به پرواداری از خدا، سفارش می کنم ... ؛ زیرا هر که پروا پیشه کند ، سختی ها ، پس از آن که نزدیک شده اند ، از او دور می شوند ... و رحمت ، پس از آن که رمیده است ، به او مهربان می گردد و [چشمه ]نعمت ها ، پس از آن که خشکیده ، بر او جوشان می شود و [بارانِ] برکت ، پس از آن که نَم نَم گشته است ، بر او سیل آسا می گردد .
.
ص: 366
الإمام الباقر علیه السلام :وَجَدنا فی کِتابِ عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیه السلام : «أَلَا إِنَّ أَوْلِیَاءَ اللَّهِ لَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لَا هُمْ یَحْزَنُونَ» (1) إذا أدَّوا فَرائِضَ اللّهِ ، وأَخَذوا بِسُنَنِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، وتَوَرَّعوا عَن مَحارِمِ اللّهِ ، وزَهَدوا فی عاجِلِ زَهرَهِ الدُّنیا ، ورَغِبوا فی ما عِندَ اللّهِ ، وَاکتَسَبُوا الطَّیِّبَ مِن رِزقِ اللّهِ ، لا یُریدونَ بِهِ التَّفاخُرَ وَالتَّکاثُرَ ، ثُمَّ أنفَقوا فی ما یَلزَمُهُم مِن حُقوقٍ واجِبَهٍ ، فَاُولئِکَ الَّذینَ بارَکَ اللّهُ لَهُم فی مَا اکتَسَبوا ، ویُثابونَ عَلی ما قَدَّموا لِاخِرَتِهِم . (2)
الإمام الصادق علیه السلام فی قَولِهِ تَعالی : « ... وَیَرْزُقُهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ» :أی یُبارِکُ لَهُ فی ما آتاهُ . (3)
2 / 2قِیادَهُ أهلِ البَیتِ علیهم السّلامالإمام الحسن علیه السلام :لَو أنَّ النّاسَ سَمِعوا قَولَ اللّهِ عز و جل ورَسولِهِ لَأَعطَتهُمُ السَّماءُ قَطرَها ، وَالأَرضُ بَرَکَتَها ، ولَمَا اختَلَفَ فی هذِهِ الاُمَّهِ سَیفانِ ، ولَأَکَلوها خَضراءَ خَضِرَهً إلی یَومِ القِیامَهِ . (4)
الإمام الحسین علیه السلام فی بَیانِ ما یَحدُثُ فی زَمَنِ ظُهورِ الإِمامِ الحُجَّهِ علیه السلام :ولَتَنزِلَنَّ البَرَکَهُ مِنَ السَّماءِ إلَی الأَرضِ حَتّی إنَّ الشَّجَرَهَ لَتَقصِفُ مِمّا یَزیدُ اللّهُ فیها مِنَ الثَّمَرَهِ ، ولَتُؤکَلُ ثَمَرَهُ الشِّتاءِ فِی الصَّیفِ ، وثَمَرَهُ الصَّیفِ فِی الشِّتاءِ وذلِکَ قَولُهُ تَعالی : «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَی ءَامَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالأَْرْضِ وَلَکِن کَذَّبُواْ» (5) . (6)
.
1- .یونس : 62 .
2- .تفسیر العیّاشی : ج 2 ص 124 ح 31 عن برید العجلی ، بحارالأنوار : ج 69 ص 277 ح 11 .
3- .مجمع البیان : ج 10 ص 460 ، بحارالأنوار : ج 70 ص 281 .
4- .الأمالی للطوسی : ص 566 ح 1174 عن عبد الرحمن بن کثیر عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 10 ص 142 ح 5 .
5- .الأعراف : 96 .
6- .مختصر بصائر الدرجات : ص 51 عن أبی سعید سهل رفعه إلی الإمام الباقر علیه السلام ، الخرائج والجرائح : ج 2 ص 849 ح 63 عن جابر عن الإمام الباقر عنه علیهماالسلام وفیه «یرید اللّه » بدل «یزید اللّه » ، بحارالأنوار : ج 53 ص 63 ح 52 .
ص: 367
2 / 2 پیشواییِ اهل بیت علیهم السلام
امام باقر علیه السلام :در کتابِ علی بن الحسین علیه السلام چنین یافتیم : « «همانا اولیای الهی ، نه بیمی بر آنان است و نه اندوهگین می شوند» . هرگاه واجبات الهی را به جا آورند و به سنّت های پیامبر خدا صلی الله علیه و آله عمل کنند و از حرام های الهی بپرهیزند و از زرق و برق گذرای دنیا دل برکَنند و به آنچه پیشِ خداست ، دل ببندند و در پیِ رزق پاکیزه خدا باشند ، بی آن که خواستار فخرفروشی و مال اندوزی باشند. آن گاه ، آنچه از حقوق واجب بر عهده آنان است ، ادا کنند ، اینان اند . آن کسانی که خداوند به آنان در آنچه به دست آورده اند ، برکت داده است و بر آنچه برای آخرت خویش ، پیش فرستاده اند، پاداش می یابند» .
امام صادق علیه السلام در باره سخن خداوند متعال : «هر کس از خداوند پروا کند ، خداوند ... او را از جایی که گمان نمی کند ، روزی می بخشد» :یعنی در آنچه به او داده ، برکت قرار می دهد .
2 / 2پیشواییِ اهل بیت علیهم السّلامامام حسن علیه السلام :اگر مردم ، سخن خداوند عز و جل و پیامبرش را می شنیدند ، آسمانْ بارانش را ، و زمینْ برکتش را به آنان می بخشید و هرگز در این امّت ، اختلاف و زد و خورد ، پیش نمی آمد و همه از نعمتِ سرسبز دنیا تا روز قیامت ، برخوردار می شدند .
امام حسین علیه السلام در بیان آنچه هنگام ظهور امام زمان علیه السلام رُخ می دهد :برکت ، از آسمان به سوی زمینْ فرو می ریزد ، تا آن جا که درخت ، به سبب میوه فراوانی که خداوند در آن می افزوده ، می شکند . [ مردم،] میوه زمستانی را در تابستان و میوه تابستانی را در زمستان می خورند ، و این ، معنای سخن خداوند متعال است که: «و اگر مردمِ آبادی ها ایمان می آوردند و پروا پیشه می کردند ، برکت هایی را از آسمان و زمین به روی آنان می گشودیم ؛ لیکن تکذیب کردند» .
.
ص: 368
أنساب الأشراف عن أبی عمرو الجونی :قالَ سَلمانُ الفارِسِیُّ حینَ بویِعَ أبو بَکرٍ : «کرداذ وناکرداذ» ؛ أی عَمِلتُم وما عَمِلتُم ، لَو بایَعوا عَلِیّا لَأَکَلوا مِن فَوقِهِم ومِن تَحتِ أرجُلِهِم . (1)
شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید :إنَّ سَلمانَ وَالزُّبَیرَ وَالأَنصارَ کانَ هَواهُم أن یُبایِعوا عَلِیّا علیه السلام بَعدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، فَلَمّا بویِعَ أبو بَکرٍ قالَ سَلمانُ : أصَبتُمُ الخِبرَهَ وأَخطَأتُمُ المَعدِنَ . . . وقالَ یَومَئِذٍ : أصَبتُم ذَا السِّنِّ مِنکُم ، وأَخطَأتُم أهلَ بَیتِ نَبِیِّکُم ، لَو جَعَلتُموها فیهِم مَا اختَلَفَ عَلَیکُمُ اثنانِ ، ولَأَکَلتُموها رَغَدا (2)
راجع : ص 452 (اُناس ذَوُو برکه / أهل البیت علیهم السلام ) .
2 / 3العَدلالإمام علیّ علیه السلام :بِالعَدلِ تَتَضاعَفُ البَرَکاتُ . (3)
.
1- .أنساب الأشراف : ج 2 ص 274 ؛ الإیضاح : ص 457 عن ابن عمر ، الاحتجاج : ج 1 ص 192 ح 37 عن أبان بن تغلب عن الإمام الصادق علیه السلام وکلاهما نحوه .
2- .شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 2 ص 49 و ج 6 ص 43 وراجع : الاحتجاج : ج 1 ص 217 ح 38 .
3- .غرر الحکم : ج 3 ص 205 ح 4211 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 188 ح 3858 .
ص: 369
2 / 3 عدالت
أنساب الأشراف به نقل از ابو عمرو جونی :وقتی با ابو بکر بیعت شد ، سلمان گفت: «کرداذ و ناکرداذ ؛ یعنی : کردید و نکردید! اگر با علی علیه السلام بیعت می کردند ، از بالای سر و زیر پایشان [ از نعمت های الهی ]برخوردار می شدند» .
شرح نهج البلاغه :سلمان ، زبیر و انصار ، مایل بودند که پس از پیامبر صلی الله علیه و آله ، با علی علیه السلام بیعت کنند . چون مردم با ابو بکر بیعت کردند ، سلمان گفت: «به خبره دست یافتید؛ امّا سرچشمه را از دست دادید» . و آن روز گفت: «سال خورده خویش را به دست آوردید ، و خاندان پیامبرتان را از دست دادید . اگر حکومت را در این خاندان قرار داده بودید ، هرگز دو نفر هم اختلاف نمی کردند و از نعمت الهی ، فراوان برخوردار می شدید» .
ر . ک : ص 453 (انسان های بابرکت / اهل بیت علیهم السلام ) .
2 / 3عدالتامام علی علیه السلام :به سبب عدالت ، برکت ها افزونی می یابند .
.
ص: 370
عنه علیه السلام :العَدلُ أغنَی الغَناءِ . (1)
الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ النّاسَ یَستَغنونَ إذا عُدِلَ بَینَهُم ، وتُنزِلُ السَّماءُ رِزقَها ، وتُخرِجُ الأَرضُ بَرَکَتَها بِإِذنِ اللّهِ تَعالی . (2)
.
1- .غرر الحکم : ج 1 ص 181 ح 686 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 42 ح 1002 .
2- .الکافی : ج 3 ص 568 ح 6 ، تهذیب الأحکام : ج 4 ص 136 ح 380 کلاهما عن ابن أبی یعفور ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 53 ح 1677 عن محمّد بن مسلم عن الإمام الباقر علیه السلام ، المقنعه : ص 280 وزاد فیه «علیهم» بعد «تنزل» .
ص: 371
امام علی علیه السلام :دادگری ، سرشارترین بی نیازی است .
امام صادق علیه السلام :اگر میان مردم دادگری شود ، همه بی نیاز می شوند ، آسمان روزی خود را فرو می ریزد ، و زمین به اذن پروردگار متعال ، برکت خویش را بیرون می آورد .
.
ص: 372
الفصل الثالث : ما یوجب برکه العمر3 / 1حُسنُ العَمَلِالإمام علیّ علیه السلام :بَرَکَهُ العُمُرِ فی حُسنِ العَمَلِ . (1)
راجع : ص 416 (ما یوجب البرکه من الأعمال / تحسین العمل) .
3 / 2العَدلُ فِی الرَّعِیَّهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن وَلِیَ مِن اُمورِ المُسلِمینَ شَیئا فَحَسُنَت سیرَتُهُ رُزِقَ الهَیبَهَ فی قُلوبِهِم . . . وإذا عَدَلَ فیهِم مُدَّ فی عُمُرِهِ . (2)
3 / 3صِلَهُ الرَّحِمِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن سَرَّهُ أن یُنسَأَ لَهُ فی عُمُرِهِ ویُوَسَّعَ لَهُ فی رِزقِهِ فَلیَتَّقِ اللّهَ وَلیَصِل رَحِمَهُ . (3)
.
1- .غرر الحکم : ج 3 ص 262 ح 4434 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 195 ح 3999 .
2- .ذیل تاریخ بغداد : ج 2 ص 136 الرقم 419 عن ابن عبّاس ، کنزالعمّال : ج 6 ص 14 ح 14631 نقلاً عن الحکیم والدیلمی وابن النجار عن ابن عبّاس .
3- .الزهد للحسین بن سعید : ص 105 ح 107 ، الکافی : ج 2 ص 156 ح 29 عن الوصّافی عن الإمام زین العابدین علیه السلام ، الخصال : ص 32 ح 112 عن أنس ، عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 44 ح 157 عن أحمد بن عامر الطائی وأحمد بن عبد اللّه الهروی وداود بن سلیمان الفرّاء عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، بحارالأنوار : ج 74 ص 102 ح 56 ؛ صحیح البخاری : ج 5 ص 2232 ح 5639 عن أبی هریره ، صحیح مسلم : ج 4 ص 1982 ح 21 ، سنن أبی داود : ج 2 ص 133 ح 1693 کلاهما عن أنس وفیها «فی أثره» بدل «فی عمره» ، مسند ابن حنبل : ج 1 ص 302 ح 1212 عن عاصم بن ضمره عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله ، کنزالعمّال : ج 3 ص 365 ح 6968 .
ص: 373
فصل سوم : آنچه موجب برکت عمر است
3 / 1 نیکو کار کردن
3 / 2 دادگری میان مردم
3 / 3 صله رحم
فصل سوم : آنچه موجب برکت عمر است3 / 1نیکو کار کردنامام علی علیه السلام :برکت عمر ، در نیکو انجام دادنِ کار است.
ر . ک : ص 417 (اعمالی که موجب برکت است / خوب انجام دادنِ کار) .
3 / 2دادگری میان مردمپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس سرپرست بخشی از کارهای مسلمانان شود و شیوه اش نیکو باشد، در دل های آنان هیبت می یابد... و اگر در میان آنان به عدالت رفتار کند، عمرش افزون می گردد.
3 / 3صله رحمپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس خوش دارد که عمرش طولانی و روزی اش فراوان شود، از خدا پروا کند و صله رحم نماید.
.
ص: 374
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ القَومَ لَیَکونونَ فَجَرَهً ولا یَکونونَ بَرَرَهً، فَیَصِلونَ أرحامَهُم فَتَنمی أموالُهُم وتَطولُ أعمارُهُم، فَکَیفَ إذا کانوا أبرارا بَرَرَهً؟! (1)
عنه صلی الله علیه و آله :البِرُّ زِیادَهٌ فِی العُمُرِ . (2)
الإمام علیّ علیه السلام کانَ یَقولُ :إنَّ أفضَلَ ما یَتَوَسَّلُ بِهِ المُتَوَسِّلونَ الإِیمانُ بِاللّهِ ورَسولِهِ . . . وصِلَهُ الرَّحِمِ ؛ فَإِنَّها مَثراهٌ فِی المالِ ومَنسَأَهٌ فِی الأَجَلِ . (3)
عنه علیه السلام لِنَوفٍ البُکالِیِّ :یا نَوفُ، صِل رَحِمَکَ یَزیدُ اللّهُ فی عُمُرِکَ. (4)
الإمام الصادق علیه السلام :ما نَعلَمُ شَیئا یَزیدُ فِی العُمُرِ إلّا صِلَهَ الرَّحِمِ، حَتّی إنَّ الرَّجُلَ یَکونُ أجَلُهُ ثَلاثَ سِنینَ فَیَکونُ وَصولاً لِلرَّحِمِ ، فَیَزیدُ اللّهُ فی عُمُرِهِ ثَلاثینَ سَنَهً فَیَجعَلُها ثَلاثا وثَلاثینَ سَنَهً، ویَکونُ أجَلُهُ ثَلاثا وثَلاثینَ سَنَهً فَیَکونُ قاطِعا لِلرَّحِمِ ، فَیَنقُصُهُ اللّهُ ثَلاثینَ سَنَهً ویَجعَلُ أجَلَهُ إلی ثَلاثِ سِنینَ . (5)
.
1- .الکافی: ج 2 ص 155 ح 21 عن عبد اللّه بن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحارالأنوار: ج 74 ص 125 ح 88 .
2- .مسند ابن حنبل : ج 5 ص 441 ح 16079 عن بعض بنی رافع بن مکیث، اُسد الغابه : ج 5 ص 249 الرقم 5087 ، الإصابه : ج 6 ص 299 الرقم 8638 کلاهما عن مکیث ؛ شرح الأخبار : ج 1 ص 162 ح 114 عن زید بن أرقم ، الزهد للحسین بن سعید : ص 104 ح 104 عن عبد اللّه بن الولید الوصافی عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 96 ص 146 ح 22 .
3- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 1 ص 205 ح 613، نهج البلاغه : الخطبه 110 ، علل الشرائع : ص 247 ح 1 عن إبراهیم بن عمر یرفعه ، الأمالی للطوسی : ص 216 ح 380 عن أبی بصیر عن الإمام الباقر عنه علیهماالسلام ، بحارالأنوار : ج 77 ص 398 ح 21.
4- .الأمالی للصدوق: ص 278 ح 308 ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 164 وفیه «صل رحمک کلّ یوم ولیلهً...»، أعلام الدین : ص 187 کلّها عن نوف البکالی ، بحار الأنوار : ج 74 ص 89 ح 4 .
5- .الکافی : ج 2 ص 152 ح 17 ، الاُصول السته عشر : ص 297 ح 451 نحوه وکلاهما عن إسحاق بن عمّار والأخیر عن أبی الحسن علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 74 ص 121 ح 85 .
ص: 375
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مردمانی هستند که گنکارند و نیکوکار نیستند ؛ امّا صله رحم می کنند ، در نتیجه ، اموالشان افزون و عمرهایشان طولانی می شود . پس چه رسد به این که اگر نیک و نیکوکار باشند!
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نیکی کردن ، مایه افزایش عمر است.
امام علی علیه السلام می فرمود :برترین چیزی که وسیله جویان به آن متوسّل می شوند، ایمان به خدا و پیامبرش... و صله رحم است، که مایه فزونی ثروت و تأخیر افتادن اجل است.
امام علی علیه السلام به نوف بکالی :ای نوف ! صله رحم کن تا خداوند ، عمرت را افزون نماید .
امام صادق علیه السلام :ما چیزی را جز صله رحم نمی دانیم که عمر را بیفزاید، (1) تا آن جا که گاهی باقی مانده عمر کسی ، سه سال است، آن گاه اهل صله رحم می شود. خداوند هم سی سال بر عمرش می افزاید و آن را سی و سه سال می کند . گاهی [نیز باقی مانده] عمر کسی ، سی و سه سال است. از خویشاوندانش می بُرد. خداوند هم سی سال از آن می کاهد و عمرش را به سه سال کاهش می دهد.
.
1- .. مقصود، بیان اهمّیت و نقش صله رحم در طول عمر است، و گرنه طول عمر، عوامل متعدّدی دارد ، چنان که در سایر احادیث این مَدخل نیز از آنها یاد شده است .
ص: 376
الأمالی للطوسی عن داود بن کثیر الرقّی :کُنتُ جالِسا عِندَ أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام إذ قالَ مُبتَدِئا مِن قِبَلِ نَفسِهِ : یا داودُ ، لَقَد عُرِضَت عَلَیَّ أعمالُکُم یَومَ الخَمیسِ ، فَرَأَیتُ فی ما عُرِضَ عَلَیَّ مِن عَمَلِکَ صِلَتَکَ لِابنِ عَمِّکَ فُلانٍ ، فَسَرَّنی ذلِکَ، إنّی عَلِمتُ [أنَّ] (1) صِلَتَکَ لَهُ أسرَعُ لِفَناءِ عُمُرِهِ وقَطعِ أجَلِهِ . قالَ داودُ : وکانَ لِیَ ابنُ عَمٍّ مُعانِدا ناصِبا خَبیثا ، بَلَغَنی عَنهُ وعَن عِیالِهِ سوءُ حالٍ، فَصَکَکتُ لَهُ نَفَقَهً قَبلَ خُروجی إلی مَکَّهَ ، فَلَمّا صِرتُ فِی المَدینَهِ أخبَرَنی أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام بِذلِکَ . (2)
الاختصاص عن علیّ بن حمزه :إنَّ موسَی بنَ جَعفَرٍ علیه السلام قالَ لِیَعقوبَ : . . . أما إنَّ أخاکَ سَیَموتُ فی سَفَرِهِ قَبلَ أن یَصِلَ إلی أهلِهِ ، وسَتَندَمُ أنتَ عَلی ما کانَ مِنکَ ، وذاکَ أنَّکُما تَقاطَعتُما فَبُتِرَت أعمارُکُما ، فَقالَ لَهُ الرَّجُلُ : مَتی أجَلی؟ قالَ : کانَ أجَلُکَ قَد حَضَرَ حَتّی وَصَلتَ عَمَّتَکَ بِما وَصَلتَها بِهِ فَأَنسَأَ اللّهُ فی أجَلِکَ عِشرینَ سَنَهً . (3)
راجع : ص 428 (ما یوجب البرکه من الأعمال / صله الرحم) .
.
1- .ما بین المعقوفین أثبتناه من بحارالأنوار .
2- .الأمالی للطوسی : ص 413 ح 929 ، بصائر الدرجات : ص 429 ح 3 ، الخرائج والجرائح : ج 2 ص 612 ح 8 کلاهما نحوه ، المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 227 وفیه «ناصبیّا معاندا» بدل «معاندا ناصبا خبیثا» ، بحارالأنوار : ج 23 ص 339 ح 12 .
3- .الاختصاص : ص 90 ، رجال الکشّی : ج 2 ص 742 ح 831 ، مدینه المعاجز : ج 6 ص 243 ح 1982 ، بحارالأنوار : ج 48 ص 36 ح 7 .
ص: 377
الأمالی ، طوسی به نقل از داوود بن کثیر رَقّی :نزد امام صادق علیه السلام نشسته بودم. امام علیه السلام از پیش خود، چنین سخن آغاز کرد: «ای داوود! روز پنجشنبه ، کارهای شما بر من عرضه شد. در میان کارهای تو که بر من عرضه شد، صله رحمِ تو نسبت به فلان پسر عمویت بود که مرا خوش حال ساخت. می دانم که صله رحمِ تو نسبت به او، به فنای عمر او و سر رسیدن اجلش شتاب بیشتری می بخشد» . پسرعمویی داشتم که دشمن امام علیه السلام ، ناصبی و خبیث بود. خبردار شدم که وضع او و خانواده اش خوب نیست. لذا پیش از آن که به سوی مکّه روانه شوم، برای او خرجی حواله کردم. چون به مدینه رسیدم، امام صادق علیه السلام آن را به من خبر داد .
الاختصاص به نقل از علی بن حمزه :موسی بن جعفر علیه السلام به یعقوب فرمود : «... امّا برادرت، در مسافرتش ، پیش از آن که به خانواده اش برسد، می میرد و تو هم از کار خود، پشیمان خواهی شد؛ چرا که شما رابطه خویش را از هم بریده اید . پس عمرتان کوتاه شده است». آن مرد پرسید: اجل من ، کِی است؟ فرمود: «اجل تو ، فرا رسیده بود، تا آن که به عمّه ات خیری رساندی. خداوند هم عمر تو را بیست سال افزود و اجلت را به تأخیر انداخت».
ر . ک : ص 429 (اعمالی که موجب برکت است / صله رحم) .
.
ص: 378
3 / 4بِرُّ الوالِدَینِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن بَرَّ والِدَیهِ طوبی لَهُ! زادَ اللّهُ فی عُمُرِهِ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :یَابنَ آدَمَ ابرَر والِدَیکَ وصِل رَحِمَکَ؛ یُیَسَّر لَکَ یُسرُکَ، ویُمَدَّ لَکَ فی عُمُرِکَ. (2)
عنه صلی الله علیه و آله :کانَ فی ما أعطَی اللّهُ تَعالی موسی فِی الأَلواحِ : . . . وَاشکُر لی ولِوالِدَیکَ ؛ أقِکَ المَتالِفَ، واُنسِئ لَکَ فی عُمُرِکَ، واُحیِکَ حَیاهً طَیِّبَهً، وأَقلِبکَ إلی خَیرٍ مِنها . (3)
الإمام الصادق علیه السلام :إن أحبَبتَ أن یَزیدَ اللّهُ فی عُمُرِکَ فَسُرَّ أبَوَیکَ . (4)
3 / 5بِرُّ الأَهلِالإمام الصادق علیه السلام :مَن حَسُنَ بِرُّهُ بِأَهلِهِ زادَ اللّهُ فی عُمُرِهِ . (5)
3 / 6الصَّدَقَهرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ صَدَقَهَ المُسلِمِ تَزیدُ فِی العُمُرِ ، وتَمنَعُ میتَهَ السّوءِ ، ویُذهِبُ اللّهُ بِهَا الکِبرَ وَالفَخرَ . (6)
.
1- .المستدرک علی الصحیحین : ج4 ص170 ح7257، الأدب المفرد : ص20 ح22، المعجم الکبیر : ج20 ص199 ح447 کلّها عن معاذ ، کنزالعمّال : ج16 ص468 ح45483 ؛ روضه الواعظین : ص403.
2- .الفردوس : ج 5 ص 282 ح 8190 عن أبی هریره ، المصنف لابن أبی شیبه : ج 6 ص 97 ح 4 عن کعب نحوه من دون إسناد إلیه صلی الله علیه و آله ؛ عوالی اللآلی : ج 1 ص 270 ح 82 نحوه .
3- .تاریخ دمشق : ج 61 ص 128 عن جابر بن عبد اللّه ، کنزالعمّال : ج 16 ص 475 ح 45522 ؛ بحارالأنوار : ج 13 ص 358 ح 63 نقلاً عن کشف الغمّه عن جابر بن عبد اللّه .
4- .الزهد للحسین بن سعید : ص 100 ح 90 ، بحارالأنوار : ج 74 ص 81 ح 84.
5- .الکافی : ج 8 ص 219 ح 269 عن مثنی الحنّاط ، الأمالی للطوسی : ص 245 ح 420 عن الحسن بن زیاد الصیقل ، إرشاد القلوب : ج 1 ص 134 ، الخصال : ص 88 ح 21 عن محمّد بن مسلم ، تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 95 مع اختلاف یسیر فی اللفظ.
6- .المعجم الکبیر : ج 17ص 22 ح 31 عن عمرو بن عوف ، کنزالعمّال : ج 6 ص 371 ح 16111 .
ص: 379
3 / 4 نیکی به پدر و مادر
3 / 5 نیکی به خانواده
3 / 6 صدقه
3 / 4نیکی به پدر و مادرپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس به پدر و مادرش نیکی کند، خوشا به حالش! خداوند، عمرش را می افزاید.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای فرزند آدم! به پدر و مادرت نیکی کن و صله رحم داشته باش تا خداوند ، کارت را آسان و عمرت را طولانی گرداند.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :در آنچه خدای متعال در «الواح» به موسی علیه السلام عطا کرد، این بود که : «...از من و پدر و مادرت ، سپاس گزاری کن، تا تو را از نابود شدن ها نگاه دارم و عمرت را طولانی سازم و تو را با حیاتی پاک، زنده بدارم و به بهتر از آن ، منتقلت کنم» .
امام صادق علیه السلام :اگر دوست داری که خداوند ، عمرت را زیاد کند، پدر و مادرت را شاد کن.
3 / 5نیکی به خانوادهامام صادق علیه السلام :هر کس نیکی اش به خانواده اش خوب باشد، خداوند بر عمرش می افزاید.
3 / 6صدقهپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :صدقه دادن مسلمان، عمر را می افزاید و جلوی مرگ بد را می گیرد. خداوند به سبب آن، تکبّر و فخرفروشی را از بین می برد .
.
ص: 380
الإمام علیّ علیه السلام :بِالصَّدَقَهِ تُفسَحُ الآجالُ . (1)
الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ صَدَقَهَ اللَّیلِ تُطفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ ، وتَمحُو الذَّنبَ العَظیمَ ، وتُهَوِّنُ الحِسابَ، وصَدَقَهَ النَّهارِ تُثمِرُ المالَ وتَزیدُ فِی العُمُرِ . (2)
3 / 7صَنائِعُ المَعروفِالإمام علیّ علیه السلام :کَثرَهُ اصطِناعِ المَعروفِ تَزیدُ فِی العُمُرِ وتَنشُرُ الذِّکرَ . (3)
الإمام الصادق علیه السلام :مَن یَموتُ بِالذُّنوبِ أکثَرُ مِمَّن یَموتُ بِالآجالِ، ومَن یَعیشُ بِالإِحسانِ أکثَرُ مِمَّن یَعیشُ بِالأَعمالِ (4) . (5)
الإمام الکاظم علیه السلام :کانَ فی بَنی إسرائیلَ رَجُلٌ صالِحٌ وکانَت لَهُ امرَأَهٌ صالِحَهٌ ، فَرَأی فِی النَّومِ أنَّ اللّهَ تَعالی قَد وَقَّتَ لَکَ مِنَ العُمُرِ کَذا وکَذا سَنَهً ، وجَعَلَ نِصفَ عُمُرِکَ فی سَعَهٍ ، وجَعَلَ النِّصفَ الآخَرَ فی ضیقٍ ، فَاختَر لِنَفسِکَ إمَّا النِّصفَ الأَوَّلَ وإمَّا النِّصفَ الأَخیرَ . فَقالَ الرَّجُلُ : إنَّ لی زَوجَهً صالِحَهً وهِیَ شَریکَتی فِی المَعاشِ فَاُشاوِرُها فی ذلِکَ وتَعودُ إلَیَ فَاُخبِرُکَ . فَلَمّا أصبَحَ الرَّجُلُ قالَ لِزَوجَتِهِ : رَأَیتُ فِی النَّومِ کَذا وکَذا ، فَقالَت : یا فُلانُ ، اختَرِ النِّصفَ الأَوَّلَ وتَعَجَّلِ العافِیَهَ ؛ لَعَلَّ اللّهَ سَیَرحَمُنا ویُتِمُّ لَنَا النِّعمَهَ . فَلَمّا کانَ فِی اللَّیلَهِ الثّانِیَهِ أتَی الآتی فَقالَ : مَا اختَرتَ؟ فَقالَ : اِختَرتُ النِّصفَ الأَوَّلَ ، فَقالَ : ذلِکَ لَکَ . فَأَقبَلَتِ الدُّنیا عَلَیهِ مِن کُلِّ وَجهٍ ، ولَمّا ظَهَرَت نِعمَتُهُ قالَت لَهُ زَوجَتُهُ : قَرابَتُکَ وَالمُحتاجونَ فَصِلهُم وبَرَّهُم ، وجارُکَ وأَخوکَ فُلانٌ فَهَبهُم . فَلَمّا مَضی نِصفُ العُمُرِ وجازَ حَدُّ الوَقتِ رَأَی الرَّجُلَ الَّذی رَآهُ أوَّلاً فِی النَّومِ ، فَقالَ لَهُ : إنَّ اللّهَ تَعالی قَد شَکَرَ لَکَ ذلِکَ ولَکَ تَمامَ عُمُرِکَ سَعَهٌ مِثلُ ما مَضی . (6)
.
1- .غرر الحکم : ج 3 ص 212 ح 4239 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 187 ح 3839.
2- .الکافی : ج 4 ص 9 ح 3 ، تهذیب الأحکام : ج 4 ص 105 ح 300 ، ثواب الأعمال : ص 174 ح 2 کلّها عن معلّی بن خنیس ، بحارالأنوار : ج 96 ص 125 ح 39.
3- .غرر الحکم : ج 4 ص 594 ح 7113 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 390 ح 6601.
4- .کذا فی المصدر ، وفی بحار الأنوار نقلاً عن المصدر «بالأعمار» ، وکذا فی تنبیه الخواطر ، وهو الأنسب .
5- .الأمالی للطوسی : ص 701 ح 1498، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 87 کلاهما عن فضیل بن یسار عن رجل، بحارالأنوار : ج 5 ص 140 ح 6.
6- .قصص الأنبیاء للراوندی : ص 182 ح 221 عن عبد الرحمن بن الحجّاج ، بحار الأنوار : ج 96 ص 162 ح 6 .
ص: 381
3 / 7 انجام دادن کارهای نیک
امام علی علیه السلام :به سبب صدقه، عمرها وسعت می یابند.
امام صادق علیه السلام :صدقه در شب، خشم پروردگار را فرو می نشاند و گناه بزرگ را محو می کند و حساب را آسان می سازد؛ و صدقه در روز، مال را افزایش می دهد و بر عمر می افزاید.
3 / 7انجام دادن کارهای نیکامام علی علیه السلام :زیاد کار نیک انجام دادن، عمر را می افزاید و نام را پرآوازه می سازد.
امام صادق علیه السلام :تعداد کسانی که به سبب گناهان می میرند، بیش از کسانی است که به اجل هایشان می میرند ، و تعداد آنان که به سبب نیکوکاری زندگی می کنند، بیش از کسانی است که به عمرهایشان (1) زندگی می کنند .
امام کاظم علیه السلام :در بنی اسرائیل، مرد نیکی بود که همسری نیک داشت . در خواب دید که [کسی به او می گوید] : «خداوند برایت فلان مقدار عمر قرار داده است و نیمی از عمرِ تو را در گشایش و نیم دیگر را در تنگی گذارده است. حال ، تو برای خودت انتخاب کن ؛ نیمه اوّل را یا نیمه دوم دیگر را» . آن مرد گفت: من ، همسر نیکوکاری دارم که شریک زندگی من است. با او مشورت می کنم و وقتی برمی گردی ، به تو خبر می دهم . صبح که شد، آن مرد به همسرش گفت: در خواب ، چنین دیدم. زنش گفت: فلانی! نیمه اوّل را برگزین و در انتخابِ عافیت بشتاب . باشد که خداوند بر ما ترحّم کند و نعمت را بر ما کامل سازد. شب دوم که شد، آن که به خواب او آمده بود، آمد و گفت: «چه برگزیدی؟» . گفت: نیمه اوّل را برگزیدم. گفت: «باشد . خواسته ات پذیرفته است». پس دنیا از هر طرف ، به او روی آورْد و چون نعمتش آشکار شد، همسرش به او گفت: با خویشاوندان خود صله رحم کن و به نیازمندان، نیکی نما و به فلان همسایه و برادرت ، بخشش کن . چون نیمی از عمرش گذشت و از اندازه آن وقت، بیشتر سپری شد، همان کسی را دید که در خواب دیده بود . آن شخص به او گفت: «خدای متعال، کار تو را سپاس گفت و همه عمرت را مثل گذشته در گشایش قرار داد».
.
1- .. ترجمه این کلمه ، بر اساس متن بحار الأنوار که صحیح تر است انجام گرفته است .
ص: 382
3 / 8حُسنُ الجِوارِالإمام الصادق علیه السلام :حُسنُ الجِوارِ زِیادَهٌ فِی الأَعمارِ ، وعِمارَهُ الدِّیارِ . (1)
3 / 9قِصَرُ الآمالِالإمام علیّ علیه السلام :طالَ عُمُرُ مَن قَصُرَ رَجاهُ . (2)
.
1- .الکافی : ج 2 ص 667 ح 7 عن أبی مسعود وص 152 ح 14 عن الحکم الحنّاط نحوه ، مشکاه الأنوار : ص 374 ح 1226 ، بحارالأنوار : ج 74 ص 120 ح 82 ؛ مسند ابن حنبل : ج 9 ص 504 ح 25314 عن عائشه نحوه، کنزالعمّال : ج 3 ص 356 ح 6910.
2- .المواعظ العددیه : ص 58.
ص: 383
3 / 8 خوش رفتاری با همسایه
3 / 9 کوتاهی آرزوها
3 / 8خوش رفتاری با همسایهامام صادق علیه السلام :خوش رفتاری با همسایه، مایه فزونی عمرها و آبادی سرزمین هاست.
3 / 9کوتاهی آرزوهاامام علی علیه السلام :هر که آرزویش کوتاه باشد، عمرش طولانی می شود.
.
ص: 384
3 / 10نِیَّهُ الحَجِّ بَعدَ الرُّجوعِ مِن مَکَّهَالإمام الصادق علیه السلام :مَن رَجَعَ مِن مَکَّهَ وهُوَ یَنوِی الحَجَّ مِن قابِلٍ زیدَ فی عُمُرِهِ . (1)
3 / 11زِیارَهُ الحُسَینِ علیه السلامالإمام الباقر علیه السلام :مُروا شیعَتَنا بِزِیارَهِ قَبرِ الحُسَینِ علیه السلام ؛ فَإِنَّ إتیانَهُ یَزیدُ فِی الرِّزقِ، ویَمُدُّ فِی العُمُرِ، ویَدفَعُ مَدافِعَ السّوءِ . (2)
تهذیب الأحکام عن منصور بن حازم :سَمِعتُهُ علیه السلام یَقولُ : مَن أتی عَلَیهِ حَولٌ لَم یَأتِ قَبرَ الحُسَینِ علیه السلام نَقَصَ اللّهُ مِن عُمُرِهِ حَولاً، ولَو قُلتُ إنَّ أحَدَکُم یَموتُ قَبلَ أجَلِهِ بِثَلاثینَ سَنَهً لَکُنتُ صادِقا ؛ وذلِکَ أنَّکُم تَترُکونَ زِیارَتَهُ . فَلا تَدَعوها یَمُدُّ اللّهُ فی أعمارِکُم ویَزیدُ (3) فی أرزاقِکُم، وإذا تَرَکتُم زِیارَتَهُ نَقَصَ اللّهُ مِن أعمارِکُم وأَرزاقِکُم . فَتَنافَسوا فی زِیارَتِهِ ، ولا تَدَعوا ذلِکَ . (4)
3 / 12إسباغُ الوُضوءِرسول اللّه صلی الله علیه و آله لِأَنَسٍ :یا أنَسُ ، أسبِغِ الوُضوءَ یُزَد فی عُمُرِکَ . (5)
.
1- .الکافی : ج 4 ص 281 ح 3 عن عبد اللّه بن سنان ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 220 ح 2223 .
2- .تهذیب الأحکام : ج 6 ص 42 ح 86 عن محمّد بن مسلم ، بحارالأنوار : ج 101 ص 48 ح 17 .
3- .کذا فی المصدر ، وفی المزار للمفید «یزد» .
4- .تهذیب الأحکام : ج 6 ص 43 ح 91 عن منصور بن حازم ، المزار للمفید : ص 32 ح 2 ، کامل الزیارات : ص 285 ح 457 ، المزار الکبیر : ص 343 ح 2 ، بحارالأنوار : ج 101 ص 47 ح 11.
5- .المعجم الأوسط : ج 5 ص 328 ح 5453 ، مسند أبی یعلی : ج 4 ص 177 ح 4167 ، مسند الشهاب : ج 1 ص 377 ، تاریخ دمشق : ج 9 ص 344 کلّها عن أنس ، کنزالعمّال : 15 ص 909 ح 43571.
ص: 385
3 / 10 نیّت کردنِ حجِّ دوباره ، بعد از بر گشتن
3 / 11 زیارت حسین علیه السلام
3 / 12 کامل وضو گرفتن
3 / 10نیّت کردنِ حجِّ دوباره ، بعد از بر گشتنامام صادق علیه السلام :هر کس از مکّه برگردد، در حالی که تصمیم دارد سال بعد هم به حج برود، بر عمرش افزوده می شود.
3 / 11زیارت امام حسین علیه السلامامام باقر علیه السلام :پیروان ما را به زیارت قبر حسین علیه السلام فرمان دهید؛ چرا که زیارت آن، بر روزی می افزاید، عمر را طولانی می کند و از حوادث ناگوار ، جلوگیری می نماید.
تهذیب الأحکام به نقل از منصور بن حازم :از او (امام صادق علیه السلام ) شنیدم که می فرمود : «هر که یک سال بر او بگذرد و به زیارت قبر حسین علیه السلام نرود، خداوند ، یک سال از عمر او می کاهد و اگر بگویم که یکی از شما سی سال، پیش از اجل خود می میرد، راست گفته ام . این، برای آن است که زیارت او را ترک می کنید . پس زیارتش را ترک نکنید تا خداوند ، عمرهای شما را طولانی و روزی های شما را افزون کند، و هر گاه زیارتش را ترک کنید، خداوند از عمرها و روزی های شما می کاهد. پس در زیارت او ، از یکدیگر پیشی بگیرید و آن را ترک نکنید» .
3 / 12کامل وضو گرفتنپیامبر خدا صلی الله علیه و آله به اَنَس :ای اَنَس! وضو را کامل بگیر (به اندازه کافی آب برای شستن اعضای وضو به کار ببر) تا عمرت افزون شود.
.
ص: 386
3 / 13دَوامُ الطَّهارَهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله لِأَنَسٍ :یا أنَسُ ، أکثِر مِنَ الطَّهورِ یَزِدِ اللّهُ فی عُمُرِکَ . (1)
3 / 14تَجَنُّبُ البَوائِقِالإمام الرضا علیه السلام :قالَ جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدٍ علیه السلام : تَجَنَّبُوا البَوائِقَ یُمَدَّ لَکُم فِی الأَعمارِ . (2)
3 / 15الصَّلاهُ فی مَسجِدِ السَّهلَهِالإمام زین العابدین علیه السلام :مَن صَلّی فی مَسجِدِ السَّهلَهِ رَکعَتَینِ ، زادَ اللّهُ عز و جل فی عُمُرِهِ سَنَتَینِ . (3)
3 / 16الدُّعاءالإمام الصادق علیه السلام :اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ ... طولَ العُمُرِ ودَوامَ الیُسرِ . (4)
.
1- .الأمالی للمفید : ص 60 ح 5 ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 99 ح 186 کلاهما عن أنس ، بحارالأنوار : ج 69 ص 396 ح 81 .
2- .عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 36 ح 90 عن أحمد بن الحسن الحسینی عن الإمام العسکری عن آبائه علیهم السلام ، مسند زید : ص 473 ، بحارالأنوار : ج 68 ص 19 ح 28 .
3- .المزار للمفید : ص 14 ، المزار الکبیر : ص 134 ح 6 ، فضل الکوفه ومساجدها : ص 43 ، بحارالأنوار : ج 100 ص 436 ح 6 .
4- .الکافی : 4 ص 166 ح 6 ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 166 ح 2032 ، تهذیب الأحکام : ج 3 ص 123 ح 267 ، الإقبال : ج 1 ص 431 وفیهما «وحسن الشکر» بعد «وطول العمر» وکلّها عن أبی بصیر ، بحارالأنوار : ج 98 ص 177 ح 2 .
ص: 387
3 / 13 پیوسته با وضو بودن
3 / 14 پرهیز از شرّرسانی
3 / 15 نماز گزاردن در مسجد سَهْله
3 / 16 دعا
3 / 13پیوسته با وضو بودنپیامبر خدا صلی الله علیه و آله به اَنَس :ای اَنَس! زیاد وضو بگیر تا خداوند، بر عمرت بیفزاید.
3 / 14پرهیز از شررسانیامام رضا علیه السلام :جعفر بن محمّد (صادق) علیه السلام فرمود: «از شررسانی بپرهیزید تا عمرهای شما دراز شود».
3 / 15نماز گزاردن در مسجد سَهْلهامام زین العابدین علیه السلام :هر کس در مسجد سَهْله دو رکعت نماز بخواند، خداوند ، دو سال بر عمر او می افزاید.
3 / 16دعاامام صادق علیه السلام :خداوندا! طول عمر و دوام توانگری را... از تو می خواهم.
.
ص: 388
عنه علیه السلام فی دُعائِهِ فی کُلِّ لَیلَهٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ :وأن تَجعَلَ فی ما تَقضی وتُقَدِّرُ مِنَ الأَمرِ المَحتومِ فِی الأَمرِ الحَکیمِ فی لَیلَهِ القَدرِ مِنَ القَضاءِ الَّذی لا یُرَدُّ ولا یُبَدَّلُ ؛ أن تُطیلَ عُمُری . (1)
3 / 17تِلکَ الاُمورُرسول اللّه صلی الله علیه و آله حینَ سَأَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام عَن قَولِ اللّهِ : « یَمْحُواْ اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْکِتَابِ » (2) :لَاُقِرَّنَّ عَینَکَ بِتَفسیرِها ، ولَاُقِرَّنَّ عَینَ اُمَّتی مِن بَعدی بِتَفسیرِها : الصَّدَقَهُ (3) عَلی وَجهِها، وبِرُّ الوالِدَینِ ، وَاصطِناعُ المَعروفِ ؛ یُحَوِّلُ الشَّقاءَ سَعادَهً ، ویَزیدُ فِی العُمُرِ . (4)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن سَرَّهُ أن یُمَدَّ فی عُمُرِهِ، وأَن یُبسَطَ لَهُ فی رِزقِهِ ؛ فَلیَصِل رَحِمَهُ . (5)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن اُلهِمَ الصِّدقَ فی کَلامِهِ، وَالإِنصافَ مِن نَفسِهِ، وبِرَّ والِدَیهِ، ووَصلَ رَحِمِهِ ؛ اُنسِئَ لَهُ أجَلُهُ ، ووُسِّعَ عَلَیهِ فی رِزقِهِ ، ومُتِّعَ بِعَقلِهِ، ولُقِّنَ حُجَّتَهُ وَقتَ مُساءَلَتِهِ . (6)
عنه صلی الله علیه و آله :صِلَهُ الرَّحِمِ وحُسنُ الخُلُقِ وحُسنُ الجِوارِ ؛ یَعمُرنَ الدِّیارَ ، ویَزِدنَ فِی الأَعمارِ . (7)
.
1- .الکافی : ج 4 ص 161 ح 3 ، تهذیب الأحکام : ج 3 ص 102 ح 264 ، مصباح المتهجّد : ص 630 ح 708 کلّها عن محمّد بن عطیه ، الإقبال : ج 1 ص 144 .
2- .الرعد : 39 .
3- .فی المصدر : «الصدق» ، والصحیح ما أثبتناه کما فی بقیه المصادر .
4- .سبل الهدی والرشاد : ج 9 ص 235 عن الإمام علی علیه السلام ، الدرّ المنثور : ج 4 ص 661 وفی ذیله «ویقی مصارع السوء» ، کنزالعمّال : ج 2 ص 441 ح 4444 ؛ المیزان فی تفسیر القرآن : ج 11 ص 380 .
5- .الکافی : ج 2 ص 156 ح 29 عن الوصافی عن الإمام زین العابدین علیه السلام ، عدّه الداعی : ص 76 وفیه «فلیصل أبویه فإنّ صلتهما من طاعه اللّه » بدل «فلیصل رحمه» ، بحارالأنوار : ج 74 ص 85 ح 96 ؛ المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 177 ح 7280 عن عاصم نحوه ، کنزالعمّال : ج 3 ص 365 ح 6968 .
6- .أعلام الدین : ص 265 ، معدن الجواهر : ص 40 .
7- .مکارم الأخلاق لابن أبی الدنیا : ص 103 ح 329 عن عائشه ، کنزالعمّال : ج 3 ص 45 ح 5408 نقلاً عن مسند ابن حنبل وسنن الترمذی عن أبی الدرداء وعائشه ؛ الکافی : ج 2 ص 152 ح 14 عن الإمام الصادق علیه السلام من دون إسناد إلیه صلی الله علیه و آله ولیس فیه «حسن الخلق» ، بحارالأنوار : ج 74 ص 120 ح 82 .
ص: 389
3 / 17 و این چند کار
امام صادق علیه السلام در دعایش در هر شب ماه رمضان :و [ از تو می خواهم که ]در آنچه حُکم و مقدّر می کنی، از فرمانِ حتمی در کار حکیمانه در شب قدر، حُکمی که بر نمی گردد و عوض نمی شود، عمرم را طولانی قرار دهی .
3 / 17و این چند کارپیامبر خدا صلی الله علیه و آله هنگامی که امام علی علیه السلام از ایشان در باره این آیه: «خداوند، آنچه را بخواهد، محو می کند یا نگه می دارد، و اصل کتاب (لوح محفوظ) ، نزد اوست» پرسید :با تفسیر آن، چشمانت را روشن می کنم و با تفسیر آن، چشم امّت خویش را پس از خودم، فروغ می بخشم: صدقه دادن به طرز درست [و شرعیِ] آن ، نیکی به پدر و مادر، و انجام دادن کار نیک ، شقاوت را به سعادت تبدیل می کنند و عمر را می افزایند.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس خوش دارد که عمرش طولانی و روزی اش فراوان گردد، صله رحم کند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :به هر کس راستگویی ، انصاف ، نیکی کردن به پدر و مادرش و صله رحم عطا شود ، اجلش به تأخیر می افتد، روزی اش گسترش می یابد، از عقلش بهره مند می شود و در هنگام سؤال و جواب [ ِ مأموران الهی ] ، حجّتش (پاسخِ لازم) ، به او تلقین (یادآوری) می گردد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :صله رحم، اخلاق نیکو و رفتار نیک با همسایه، خانه ها را آباد و عمرها را افزون می کنند .
.
ص: 390
عنه صلی الله علیه و آله :حُسنُ الخُلُقِ وصِلَهُ الأَرحامِ وبِرُّ القَرابَهِ ؛ تَزیدُ فِی الأَعمارِ، وتَعمُرُ الدِّیارَ ولَو کانَ القَومُ فُجّارا . (1)
الإمام علیّ علیه السلام :عَلَیکُم بِصَنائِعِ الإِحسانِ ، وحُسنِ البِرِّ بِذَوِی الرَّحِمِ وَالجیرانِ ؛ فَإِنَّهُما یَزیدانِ فِی الأَعمارِ ، ویَعمُرانِ الدِّیارَ . (2)
الإمام الباقر علیه السلام :صَدَقَهُ السِّرِّ تُطفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ ، وبِرُّ الوالِدَینِ وصِلَهُ الرَّحِمِ یَزیدانِ فِی الأَجَلِ . (3)
الإمام الصادق علیه السلام :البِرُّ وحُسنُ الخُلُقِ یَعمُرانِ الدِّیارَ ، ویَزیدانِ فِی الأَعمارِ . (4)
الکافی عن زراره :سَمِعتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام یَقولُ : ثَلاثَهٌ إن یَعلَمهُنَّ المُؤمِنُ کانَ زِیادَهً فی عُمُرِهِ ، وبَقاءَ النِّعمَهِ عَلَیهِ . فَقُلتُ : وما هُنَّ؟ قالَ : تَطویلُهُ فی رُکوعِهِ وسُجودِهِ فی صَلاتِهِ ، وتَطویلُهُ لِجُلوسِهِ عَلی طَعامِهِ إذا أطعَمَ عَلی مائِدَتِهِ ، وَاصطِناعُهُ المَعروفَ إلی أهلِهِ . (5)
.
1- .أعلام الدین : ص 294 ، نزهه الناظر : ص 32 ح 26 ، بحارالأنوار : ج 77 ص 172 ح 8 .
2- .غرر الحکم : ج 4 ص 306 ح 6168 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 342 ح 5846 .
3- .الزهد للحسین بن سعید : ص 101 ح 97 عن الوصافی ، بحارالأنوار : ج 74 ص 82 ح 89 .
4- .الکافی : ج 2 ص 100 ح 8 ، الزهد للحسین بن سعید : ص 93 ح 74 ، حلیه الأبرار : ج 1 ص 222 ح 9 کلّها عن عبد اللّه بن سنان ، بحارالأنوار : ج 71 ص 395 ح 73 .
5- .الکافی : ج 4 ص 49 ح 15، المواعظ العددیه : ص 179 .
ص: 391
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :اخلاق نیکو، صله رحم و نیکی کردن به خویشاوندان، عمرها را می افزایند و خانه ها را آباد می سازند ، هر چند که مردم، گنهکار باشند.
امام علی علیه السلام :بر شما باد نیکوکاری ، و نیکی کردنِ شایسته به خویشاوندان و همسایگان ؛ زیرا این دو کار، عمرها را افزون و خانه ها را آباد می سازند .
امام باقر علیه السلام :صدقه پنهانی، خشم پروردگار را فرو می نشاند و نیکی کردن به پدر و مادر و صله رحم، عمر را طولانی می کنند.
امام صادق علیه السلام :نیکی و اخلاق نیکو، خانه ها را آباد و عمرها را طولانی می سازند.
الکافی به نقل از زراره :شنیدم که امام صادق علیه السلام می فرمود: «سه چیز است که اگر مؤمن آنها را بداند [ و بِدانها عمل کند ]، موجب افزایش عمر و پایداری نعمت او خواهند شد» . پرسیدم: آن سه چیز ، کدام اند؟ فرمود: «طول دادن رکوع و سجود در نمازش؛ طول دادن نشستن بر سر سفره خویش، آن گاه که به دیگران بر سر سفره خود ، غذا می دهد ؛ و نیکی کردن به خانواده اش» .
.
ص: 392
الفصل الرابع : ما یوجب برکه الدار4 / 1الاُضحِیَّهُ عِندَ البِناءِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن بَنی مَسکَنا فَلیَذبَح کَبشا سَمینا، وَلیُطعِم لَحمَهُ المَساکینَ، ثُمَّ یَقولُ: «اللّهُمَّ ادحَر عَنّی مَرَدَهَ الجِنِّ وَالإِنسِ وَالشَّیاطینِ، وبارِک لَنا فی بُیوتِنا» إلّا اُعطِیَ ما سَأَلَ. (1)
4 / 2الإِطعامرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ البَرَکَهَ أسرَعُ إلَی البَیتِ الَّذی یُمتارُ مِنهُ المَعروفُ مِنَ الشَّفرَهِ فی سَنامِ البَعیرِ ، أو مِنَ السَّیلِ إلی مُنتَهاهُ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :البَیتُ الَّذی یُمتارُ مِنهُ الخَیرُ وَالبَرَکَهُ (3) أسرَعُ إلَیهِ مِنَ الشَّفرَهِ فی سَنامِ البَعیرِ. (4)
راجع : ص 426 (ما یوجب البرکه من الأعمال / الإطعام) .
.
1- .الکافی : ج 6 ص 299 ح 20 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام ، ثواب الأعمال : ص 221 ح 1 عن السکونی عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله .
2- .الکافی : ج 4 ص 29 ح 2 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 56 ح 1689 ، الجعفریّات : ص 153 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله .
3- .وفی نسخه : «الخبز ، البرکه ...» .
4- .المحاسن : ج 2 ص 147 ح 1390 عن عمرو بن جمیع رفعه ، بحارالأنوار : ج 74 ص 362 ح 19 .
ص: 393
فصل چهارم : آنچه مایه برکت خانه است
4 / 1 قربانی کردن به هنگام ساختنِ خانه
4 / 2 اِطعام
فصل چهارم : آنچه مایه برکت خانه است4 / 1قربانی کردن به هنگام ساختنِ خانهپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس خانه ای ساخت، قوچ چاقی قربانی کند و گوشت آن را به بینوایان بدهد و سپس بگوید: «پروردگارا! سرکشانِ جن و انس و شیاطین را از من بران و این خانه را برای ما مبارک گردان». قطعا آنچه خواسته است، به او عطا می شود.
4 / 2اِطعامپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برکت ، به خانه ای که از آن به مردم نیکی برسد ، سریع تر می رسد تا فرو رفتن تیغ در کوهان شتر یا رسیدن سیل به پایان [مسیرِ ]خود .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خانه ای که از آن آذوقه خیرات می شود ، برکت به آن خانه ، سریع تر از فرو رفتن تیغ در کوهان شتر می رسد .
ر . ک : ص 427 (اعمالی که موجب برکت است / اطعام) .
.
ص: 394
4 / 3البَناترسول اللّه صلی الله علیه و آله :ما مِن بَیتٍ فیهِ البَناتُ إلّا نَزَلَت کُلَّ یَومٍ عَلَیهِ اثنَتا عَشرَهَ بَرَکَهً ورَحمَهً مِنَ السَّماءِ ، ولا تَنقَطِعُ زِیارَهُ المَلائِکَهِ مِن ذلِکَ البَیتِ ، یَکتُبونَ لِأَبیهِم کُلَّ یَومٍ ولَیلَهٍ عِبادَهَ سَنَهٍ . (1)
راجع : ص 462 (اُناس ذَوُو برکه / الصبیان) .
4 / 4التَّسلیمُ عِندَ دُخولِ البَیتِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا دَخَلَ أحَدُکُم بَیتَهُ فَلیُسَلِّم؛ فَإِنَّهُ یَنزِلُهُ البَرَکَهُ وتَأنَسُهُ المَلائِکَهُ. (2)
4 / 5التَّسمِیَهُ بِأَسماءِ الأَنبِیاءِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا کانَ اسمُ بَعضِ أهلِ البَیتِ اسمَ نَبِیٍّ لَم تَزَلِ البَرَکَهُ فیهِم . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن سَمّی بِاسمی یَرجو بَرَکَتی ویُمنی ، غَدَت عَلَیهِ البَرَکَهُ وراحَت إلی یَومِ القِیامَهِ . (4)
.
1- .جامع الأخبار : ص 285 ح 765 عن أبی هریره .
2- .علل الشرائع : ص 583 ح 23 عن یعقوب رفعه إلی الإمام علیّ علیه السلام ، مشکاه الأنوار : ص 341 ح 1092 عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 76 ص 7 ح 25 وص 175 ح 2 .
3- .دعائم الإسلام : ج 2 ص 188 ح 682 عن الإمام الصادق علیه السلام .
4- .اُسد الغابه : ج 1 ص 535 الرقم 745 عن ابن جشیب عن أبیه ، کنزالعمّال : ج 16 ص 421 ح 45221 نقلاً عن ابن أبی عاصم وأبی نعیم .
ص: 395
4 / 3 دختران
4 / 4 سلام دادن به هنگام ورود به خانه
4 / 5 نام گذاری به نام پیامبران علیهم السلام
4 / 3دخترانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ خانه ای نیست که در آن دخترانی باشند ، مگر آن که هر روز از آسمان بر آن خانه ، دوازده برکت و رحمت فرود می آید و دیدار فرشتگان از آن خانه قطع نمی شود . [ نیز ] برای پدر آنان ، در هر شبانه روز ، عبادت یک سال را می نویسند .
ر . ک : ص 463 (انسان های با برکت / کودکان) .
4 / 4سلام دادن به هنگام ورود به خانهپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه یکی از شما به خانه خود وارد می شود، سلام دهد؛ چرا که برکت می آورد و فرشتگان با آن، مأنوس می شوند.
4 / 5نام گذاری به نام پیامبرانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه نام برخی از اهل خانه نام پیامبری باشد، در میان آنان ، پیوسته برکت خواهد بود.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس به امید برکت و میمنتِ من ، به نام من نام گذاری کند ، تا روز قیامت ، برکت به نزد او آمد و شد می کند .
.
ص: 396
4 / 6تِلکَ الاُمورُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :البَرَکَهُ فی ثَلاثَهٍ : المَرأَهِ ، وَالدّارِ ، وَالفَرَسِ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :الشّاهُ بَرَکَهٌ ، وَالبِئرُ بَرَکَهٌ ، وَالتَّنّورُ بَرَکَهٌ ، وَالقَدّاحَهُ بَرَکَهٌ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :أربَعَهٌ فِی الدّارِ فیهِنَّ البَرَکَهُ : الشّاهُ فِی الدّارِ بَرَکَهٌ ، وَالرَّکی فِی الدّارِ بَرَکَهٌ ، ورَحَی الیَدِ فِی الدّارِ بَرَکَهٌ ، وَالقَدّاحَهُ فِی الدّارِ بَرَکَهٌ ، وکیلوا طَعامَکُم یُبارِکِ اللّهُ لَکُم فیهِ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ أنزَلَ أربَعَ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ إلَی الأَرضِ : أنزَلَ الحَدیدَ ، وَالنّارَ (4) ، وَالماءَ ، وَالمِلحَ . (5)
الإمام علیّ علیه السلام :إنَّ لِلدّارِ شَرَفا ، وشَرَفُهَا السّاحَهُ الواسِعَهُ ، وَالخُلَطاءُ الصّالِحونَ . وإنَّ لَها بَرَکَهً، وبَرَکَتُها جَودَهُ مَوضِعِها، وسَعَهُ ساحَتِها، وحُسنُ جِوارِ جیرانِها . (6)
.
1- .الفردوس : ج 2 ص 31 ح 2194 عن ابن عمر .
2- .تاریخ بغداد : ج 8 ص 496 الرقم 4609 عن أنس ، کنزالعمّال : ج 12 ص 324 ح 35224 وراجع : الفردوس : ج 2 ص 364 ح 3626 .
3- .کنزالعمّال : ج 15 ص 394 ح 41528 نقلاً عن الخطیب فی المتفق والمفترق عن أنس وراجع : مکارم الأخلاق : ج 1 ص 280 ح 861 .
4- .برکه النار لعلّها تحریض علی إیقادها للطبخ فی البیت فإنّه یوجب البرکه (بحار الأنوار : ج 64 ص 134).
5- .مجمع البیان : ج 9 ص 363 ؛ الفردوس : ج 1 ص 175 ح 656 کلاهما عن ابن عمر ، کنزالعمّال : ج 15 ص 418 ح 41651 .
6- .مکارم الأخلاق : ج 1 ص 273 ح 830 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 76 ص 154 ح 34 .
ص: 397
4 / 6 و این چند کار
4 / 6و این چند چیزپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برکت، در سه چیز است : زن، خانه و اسب.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :گوسفند، برکت است. چاه [ ِ آب ] ، برکت است. تنور ، برکت است. سنگ چخماق ، برکت است.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :چهار چیز در خانه ، برکت دارند : گوسفند در خانه، برکت است . چاه در خانه، برکت است . دستاس در خانه ، برکت است . سنگ چخماق در خانه، برکت است. غذای خود را پیمانه کنید تا خداوند برای شما در آن، برکت قرار دهد.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند، چهار برکت را از آسمان به زمین فرود آورد : آهن ، آتش ، آب و نمک را فرود آورد.
امام علی علیه السلام :خانه را شرافتی است و شرافت آن ، به وسعت حیاط و همنشینان شایسته است. خانه را برکتی است و برکت آن ، خوب بودن جای آن، وسعتِ محوّطه آن و همسایگان شایسته آن اند .
.
ص: 398
الفصل الخامس : ما یوجب البرکه من الأخلاق5 / 1حُسنُ النِّیَّهِالإمام الصادق علیه السلام :مَن حَسُنَت نِیَّتُهُ زیدَ فی رِزقِهِ . (1)
5 / 2حُسنُ الخُلُقِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :حُسنُ الخُلُقِ وکَفُّ الأَذی یَزیدانِ فِی الرِّزقِ . (2)
الإمام علیّ علیه السلام :فی سَعَهِ الأَخلاقِ کُنوزُ الأَرزاقِ . (3)
.
1- .الکافی : ج 2 ص 105 ح 11 عن الحسن بن زیاد الصیقل و ج 8 ص 219 ح 269 عن مثنّی الحنّاط ومحمّد بن مسلم ، تحف العقول : ص 295 عن الإمام الباقر علیه السلام و ص 388 عن الإمام الکاظم علیه السلام ، الأمالی للطوسی : ص 245 ح 425 عن الحسن بن زیاد الصیقل ، کنز الفوائد : ج 2 ص 197 عن الإمام علیّ علیه السلام ، الخصال : ص 87 ح 21 عن محمّد بن مسلم ، بحارالأنوار : ج 70 ص 205 ح 15 .
2- .الفردوس : ج2 ص140 ح2713 عن الإمام علیّ علیه السلام ؛ مشکاه الأنوار : ص260 ح769 عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه .
3- .الکافی : ج 8 ص 23 ح 4 عن جابر بن یزید عن الإمام الباقر علیه السلام ، تحف العقول : ص 98 و ص214 ، بحارالأنوار : ج 77 ص 287 ح 1 .
ص: 399
فصل پنجم : خوی هایی که موجب برکت اند
5 / 1 نیّت نیک
5 / 2 اخلاق نیک
فصل پنجم : خوی هایی که موجب برکت اند5 / 1نیّت نیکامام صادق علیه السلام :هر کس نیّتش نیکو باشد، روزی اش افزوده می شود.
5 / 2اخلاق نیکپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خوش اخلاقی و نیازردن دیگران، روزی را می افزاید.
امام علی علیه السلام :در خوش اخلاقی، گنجینه های روزی ، نهفته اند .
.
ص: 400
عنه علیه السلام :التَّوَدُّدُ یُمنٌ . (1)
5 / 3حُسنُ القَولِالإمام زین العابدین علیه السلام :القَولُ الحَسَنُ یُثرِی المالَ ، ویُنمِی الرِّزقَ ، ویُنسِئُ فِی الأَجَلِ . (2)
5 / 4حُسنُ الجِوارِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :البِرُّ وحُسنُ الجِوارِ زِیادَهٌ فِی الرِّزقِ ، وعِمارَهٌ فِی الدِّیارِ . (3)
الإمام الصادق علیه السلام :حُسنُ الجِوارِ یَزیدُ فِی الرِّزقِ . (4)
عنه علیه السلام :حُسنُ الجِوارِ زِیادَهٌ فِی الأَعمارِ ، وعِمارَهُ الدِّیارِ . (5)
5 / 5الصِّدقرسول اللّه صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام :اِعلَم أنَّ الصِّدقَ مُبارَکٌ ، وَالکِذبَ مَشؤومٌ . (6)
.
1- .غرر الحکم : ج 1 ص 24 ح 59 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 37 ح 760 وفیه «التؤده» .
2- .الخصال : ص 317 ح 100 ، الأمالی للصدوق : ص 49 ح 1 کلاهما عن أبی حمزه الثمالی ، روضه الواعظین : ص 404 ، بحارالأنوار : ج 71 ص 310 ح 1 .
3- .الاُصول السته عشر : ص 245 ح 309 عن عبد اللّه بن أبی طلحه عن الإمام الصادق علیه السلام وراجع : مشکاه الأنوار : ص 374 ح 1226 .
4- .الکافی : ج 2 ص 666 ح 3 ، الزهد للحسین بن سعید : ص 110 ح 118 کلاهما عن إبراهیم بن أبی رجاء ، مشکاه الأنوار : ج 260 ص 769 عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه ، بحارالأنوار : ج 74 ص 153 ح 14 .
5- .الکافی : ج 2 ص 667 ح 7 عن أبی مسعود .
6- .تحف العقول : ص 14 ، بحارالأنوار : ج 77 ص 6